Transición - Pablo Fernández Barba

Unha investigación criminal fortuíta.Un relato gótico.Unha reivindicación da memoria.Unha emenda á totalidade dese, disque exemplar, modelo político que nos trouxo até onde estamos.Unha denuncia furibunda ao xornalismo que sofre este país.
Unha homenaxe á lingua que esmorece dentro das nosas vilas e que, malia todo, loita por sobrevivir alén das nosas fronteiras.
Todo, ou nada diso, é Transición.

"Transición", de Pablo Fernández Barba, é a obra gañadora da XVI edición do Premio Vicente Risco de Creación Literaria, convocado pola Fundación Vicente Risco, o Concello de Ourense e a editorial Sotelo Blanco. 
É ademáis a primeira obra publicada polo nacente selo Dr. Alveiros, unha colaboración de Urco Editora e da Fundación Vicente Risco para publicar, por unha banda, as obras gañadoras dos premios organizados pola Fundación e, pola outra, de textos literarios ou ensaísticos de interese común para as dúas entidades, en particular os relacionados coas figuras de Vicente e Antón Risco.  
O nome do selo, que arestora conta con dous títulos en catálogo, procede do relato fantástico-humoristico de Vicente Risco "Do caso que lle aconteceu ao doutor Alveiros", publicado en 1919.
"Transición" é tamén a primeira novela publicada de Pablo Fernández Barba, galego nado en Madrid no 1976, que exerce como profesor nun centro de ensino en Noia. 
Encadrada na narrativa contemporánea, e mesturando elementos da novela social e do xénero negro, relata, en primeira persoa e en retrospectiva, os acontecementos vividos en 1988 polo protagonista, do que non trascende o nome, cando traballaba no escuro departamento de Documentación dun grupo informativo de ámbito estatal, anónimo tamén, pero do que sabemos que edita un dos xornais con maior tiraxe do Estado. 

[Imaxe: La Voz de Galicia]

"Transición" é unha novela valente. E arriscada. Supón unha ollada atrás, un chamamento a revisar e reprantexarse a nosa historia recente, a aquela etapa de convulsión política e social que a historiografía oficial deu en chamar «una transición modélica y ejemplar». Fernández Barba reflexiona, coa súa ficción, sobre a responsabilidade que tiveron a Igrexa, os corpos de Seguridade do Estado e os medios de comunicación para selar pactos de silencio e, por acción u omisión, botar terra sobre as iniquidades do réxime anterior e perpetuar até hoxe en día a impunidade e os privilexios dos que converteron España na súa finca particular, rexida por unha sociedade estamental. 
O humor negro, o sarcasmo e a actitude áceda e resentida do protagonista contribuén ao ton crepuscular e contracultural de "Transición", unha novela que vai afondando no dramatismo a medida que transcorre a trama, e que remata por ter momentos dunha gran crueza, chegando á brutalidade como veremos. 
O punto de partida é pintoresco: o protagonista, fillo de galegos emigrados a Madrid, traballa, como dixemos, no soto do predio de oficinas dun importante xornal estatal, do que é tirado polos seus superiores para entrevistar a o Demo, un asasino excarcerado pola Lei de Amnistía. O Demo pon dúas condición para conceder a entrevista: que o xornalista sexa un home novo e que fale galego. Así que, por obra desa lingua «que no sirve para nada»,  o protagonista sairá do seu soto sen futuro para lanzarse a unha investigación que o levará de Madrid á bisbarra de Seabra para rematar descubrindo, por unha parte, un segredo estarrecedor e a conspiración de silencio para soterralo e, por outra, a lamentábel situación do xornalismo español, a súa falta de independencia e de compromiso coa cidadanía, e o seu grado de clientelismo cas forzas vivas que perduraron dende a -en teoría- desaparecida dictadura.

"A derradeira tentación de Cristo", punto inicial da trama

O comezo da trama anticipa o ton xeral da novela: acompañando a un veterano xornalista dos de antes, supervivinte dos tempos duros da Lei de Prensa e carente agora de calquera compromiso co oficio, o protagonista acode á estrea de "A derradeira tentación de Cristo", de Martin Scorsese, para confirmar, por unha banda, que o nacional-catolicismo segue vivo e gozando de boa saúde e, por outra, que os seus coñecementos sobre cinema e o seu talento xornalístico non valen que o seu artigo, incisivo de máis para a moderada liña do xornal, vexa a luz.
Comeza así unha espiral na que o desencanto e as revelacións sobre a podremia do oficio xornalístico van da man dunha violencia crecente, atemperada somentes pola retranca coa que o protagonista peneira a realidade. Unha espiral que, paradoxalmente, pecha Fernández Barba cun exercizo metaficcional levado con mestría, no que o narrador aparece como o Xesús Cristo de Kazantzakis/Scorsese, tentado de abandonar o seu percorrido en prol dunha vida familiar, afastada do seu destino, sexa en forma dunha muller e a súa filla nunha recóndita aldea de Seabra, sexa na dun papel na mascarada nacida desa  transición modélica na que, como nos aprendeu a serie negra, todo o mundo ten un prezo.
E de novela negra ten moito esta "Transición", na que o protagonista descubrirá unha historia cruel, bestial, da que coñeceremos todos os detalles e que nos permitirá comprender, a través da confesión de o Demo, das inxustizas cometidas durante o franquismo, e da impunidade dos seus autores, garantida por una transición gatopardiana, na que, segundo relata Fernández Barba a través do seu narrador, toda España ficou sumida nunha xigantesca Omertá.

Modélica y ejemplar

Compre avisar que a barbarie que desenterra o protagonista ten escenas brutais, mesmo inhumanas. Que serven como advertencia para nós, os lectores, de que podemos ter vivido cegos á realidade que nos arrodeu toda a nosa vida, de que fomos alleos a realidades crueis, tapadas por unha lei do silencio a grande escala, por comodidade, cobardía, complicidade ou, na maioría dos casos, simple e inocente ignorancia.

«¿Querías saber como facía alguén para se converter nun sanguinario asasino, non era? Pois xa ves: abonda con que os teus pais perdan unha guerra e con que os encargados de impartir xustiza a gañen.»

No aspecto formal, é salientable a capacidade de Pablo Fernández Barba para crear atmósferas crepusculares, para transmitir sordidez e unha forte sensación de desacougo. Do mesmo xeito, para crear personaxes vivos, cheos de humanidade polos seus moitos defectos, e para radiografiar os tipos sociais, coa ollada retranqueira e cáustica do narrador, que se vale do humor negro do supervivinte para acadar un rexistro coloquial, que crea complicidade co lector, pois provoca a sensación de proximidade, de confidencia compartida na barra dunha baiuca por un seareiro calquera. De xeito que a suspensión de incredulidade acádase dende as primeiras páxinas de "Transición".

Compromiso e independencia

Fagamos memoria. Agora que calquera de nós pode constatar que o xornalismo español fede, e que os medios de comunicación hai tempo que trocaron a súa independencia e o seu compromiso coa verdade por publicidade e subvencións. Se "Conversación en la catedral" do Vargas-Llosa pre-cuché comezaba preguntándose «¿en qué momento se jodió el Perú?», novelas como "Transición" poden axudarnos a respostar a nosa mesma propia pregunta.
Non é unha novela para todos os públicos, ni acho que sexa a intención do autor, pero é, sen dúbida, un bo punto de partida para Pablo Fernández Barba, e un primeiro chanzo sólido para o catálogo de Doutor Alveiros.

ONDE ATOPALO: 

"Transición" pode mercarse na páxina web de Urco Editora, na loxa do Consorcio Editorial Galego ou nas librarías do país. 

LIGAZÓNS DE INTERESE:

Urco Editora: Páxina web, Facebook e TwitterFundación Vicente Risco: Páxina web, Facebook. Pablo Fernández Barba: Facebook
Recensión en Palabra de Gatsby

FICHA TÉCNICA:

TRANSICIÓNColección: DR. ALVEIROSAutor: Pablo Fernández BarbaPáxinas: 208Formato: 153X230MMEncadernación: Rústica con tapas fornecidas e plastificadasISBN: 978-84-15699-95-8Prezo: 17€